Over het Antropoceen

Mijn hoofd ontploft, tijd dus om wat te delen. Goed. Ik was op 15 oktober bij de lezing van René ten Bos, denker des Vaderlands, schrijver van ‘Dwalen in het Antropoceen’.
Hij sprak over het Antropoceen, een term die nog onder discussie staat, betekenis: binnen het holoceen het jongste tijdperk waarin de mens invloed heeft op de aarde, het klimaat, de atmosfeer. (Grieks: antropos, mens en kainos, nieuw- ‘de mens is de nieuwe factor’). Een tijdperk vernoemd naar de mens dus.
Het was een heel interessante lezing en een fijne spreker, op diverse niveaus. Maar ‘savonds rees bij mij de eerste (praktische) vraag: Als de term antropoceen nog niet bepaald is en men hier volop over discussieert (want het stelt de mens wel erg centraal, is dat wel de bedoeling?), hoe gaat dat dan? Wie bepaalt dan dat het ‘antropoceen’ gaat heten en niet anders? Bv. katanolotisceen, pleonexia-ceen (ik verzin maar wat, ik beheers geen Grieks, maar het Griekse katanalotis is consumisme, pleonexia betekent veelvreterij, greed). Of hebben we hier te maken met diverse filosofische, geologische of sociologische stromingen die naast elkaar gaan bestaan? Weet u dat, meneer Ten Bos? Ik ben zelf ooit afgestudeerd aan een universiteit, maar ben benieuwd hoe zo’n proces dan in uw gelederen gaat, en wereldwijd. Welke term of vakgroep wint? Wat wordt gangbaar? Hoe dan ook, het Antropoceen is al een bekend begrip aan het worden, bewijst ook oom Google inmiddels.

De natuur slaat terug
Terug naar de kern. De lezing. Hierin heb ik veel indrukken opgedaan, en ook eye openers ervaren. Als ik zo vrij mag zijn de lezing en het pleidooi samen te vatten:  Het antropoceen vraagt om terughoudendheid. Wij als mensen zijn er met teveel. (Dat heb ik vaker gehoord en dat begrijp ik meteen). Ook heeft moralisme weinig zin, evenals allerhande klimaatmaatregelen zoals het stoppen met vleeseten, plastic gebruik etc. Dit zijn druppels op de gloeiende plaat. De natuur slaat terug. En wij als mensen moeten die natuur niet blijven zien als iets buiten ons zelf, als machine, als iets, maar als onderdeel van onszelf (dit laatste vertaal ik zelf). Cultuur en natuur zijn niet meer te scheiden.

Even ter illustratie, de huidige verdeling op aarde:
Mensen: 35%
Wilde dieren: 5%
Vee: 60%
Laat dat even op je inwerken. De consumptie van vee gaat de komende jaren verdubbelen, is de voorspelling. Worden wij een vee-gedreven/ gedomineerde wereld? Las ik in Johnatan Safran Four’s ‘Dieren eten’ al over de bio- en massa industrie, nu wordt dat wederom weer bevestigd. Ik ben niet eens vegetariër, meer flexitariër. Ooit was ik een tijd vegetariër, maar begin er toch wel weer serieus aan te denken. Ook al is het een druppel op de gloeiende plaat. Ziektes van dieren en bacteriën gaan zich nl. wel openbaren en verspreiden op de mensheid, zoals al gebeurt, maar dit gaat een keer groots mis. De natuur slaat terug. En die wilde dieren, 5%! Dat is zo goed als niets of dreigt naar niets te gaan als je het getal en de verhoudingen bekijkt. Ten Bos heeft zelfs wilde dieren op zijn onderarmen verankert en vereeuwigt, alsof ze daarmee nooit zullen uitsterven. Ik vind dat wel een mooi statement, zeker voor een man die de zestig nadert. En je ziet gewoon hoe buitengewoon content hij met die tatoeages is, de blouse opgestroopt, in je blikveld steeds die onvermijdelijke zwarte creatures op gladde armen, een aankleding van zijn lezing.  Je kunt verder klikken naar een volgende sheet of je praat en zwaait wat met je armen, zeg maar… De natuur slaat terug.

Hoe ver gaan we?
Sinds de Verlichting zijn we ons als mens voorop gaan stellen, het is de start van het egoïsme en waarschijnlijk ook het kapitalisme. Door Ten Bos wordt terughoudendheid, het beteugelen van verlangens bepleit. Ik heb er last van, of ik vecht ermee, met die verlangens. Mijn egoïsme, het zoeken, het begrijpen, het vooral niet begrijpen. Heb ik jarenlang mijn verlangens onderdrukt, nu komen ze ten volle weer boven. Ik ben van puritein naar hedonist gegaan, binnen enkele maanden. Met wat kilo’s en algehele bezorgdheid, verwarring tot gevolg. Wat nu? Het lijkt erop dat we, net als de natuur, in golfbewegingen gaan als mens, in onze zoektocht naar een juiste manier van leven, een balans met onszelf en onze omgeving, op de weg naar iets van vrede. Het lijkt alsof mijn ziel terugslaat, alsof chaos daarin onvermijdelijk is. En er lijkt ook gevraagd te worden om een keuze te maken: Of we gaan als hedonist, consumptiedieren ten onder of we gaan voor terughoudendheid. Maar hoe ver gaat dan die terughoudendheid, wat is dan heilzaam? Boeren zijn de grote boosdoeners en vervuilers. Maar hoe kunnen we de mensheid voorzien van voedsel als de landbouw (en veeteelt) verdwijnt? Wellicht moeten we allen weer als nomaden gaan leven, dat lijkt al aan de gang te zijn, gezien de wereldpopulatie die zichtbaar beweegt en verschuift qua samenstelling. (Maar dat gebeurt volgens mij al millennia). Vluchtelingenstromen zijn niet alleen een gevolg van oorlogen, maar vooral klimatologisch bepaald. Wellicht kunnen we alleen maar overleven of de aarde redden als we met een kleiner aantal zijn.

Anders denken
We zijn zo geconditioneerd dat het uitsterven van bedreigde diersoorten, een orkaan of terroristische aanslag aan de andere kant van de wereld ons niet zo veel doet als wanneer we ontslagen worden of dat er een asielzoekerscentrum in onze straat wordt opgezet. NIMBY* en het egoïsme gaat diep en ver. Als zonnepanelen op ons dak, elektrische auto’s, dijken ons niet gaan redden, wat dan wel? (het zeewater gaat onder de dijken door en ons drinkwater verzilt, het Twents drinkwater is binnenkort ook verleden tijd, volgens Ten Bos) Collectieve terughoudendheid? Een boeddhisme zonder dogma’s? Is een beter woord respect, onbevooroordeeldheid, egoloos handelen?  Misschien is de sleutelformule gevoel of afstemming op het universum? Meneer ten Bos, weet u dat?

Zet jezelf niet (zo) centraal. Leer anders, opnieuw denken. Misschien doe of deed ik dat al, maar niet genoeg, wie zal het zeggen? Ik wil zijn boek nog gaan lezen. Wellicht krijg ik dan een antwoord, meer richting. Al besef ik dat de filosofie niet zo van de antwoorden is.

* NIMBY: Not In My Backyard
Foto: Alexhoogendoorn.nl/ vn.nl